Operacja realizowana w ramach Planu działania

Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.

Odwiedź portal KSOW – www.ksow.pl

Zostań Partnerem Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.

Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – małopolskie inspiracje

W dniach 18–21 czerwca 2023 r. Warmińsko-Mazurska Izba Rolnicza, w partnerstwie z Lokalną Grupą Działania Stowarzyszeniem „Południowa Warmia”, zorganizowała wyjazd studyjny do Małopolski pn. „Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – małopolskie inspiracje”. Celem wyjazdu było zapoznanie producentów rolnych z województwa warmińsko-mazurskiego z małopolskimi doświadczeniami i dobrymi praktykami w zakresie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, korzyściami wynikającymi ze współpracy rolników oraz rozwojem pozarolniczych funkcji gospodarstw rolnych. W przedsięwzięciu wzięli udział rolnicy z województwa warmińsko-mazurskiego, a także przedstawiciele LGD Stowarzyszenie „Południowa Warmia” oraz Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Marszałkowskiego.

Realizacja operacji pn. „Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – małopolskie inspiracje” zapewniła wymianę i upowszechnianie wiedzy, nabycie doświadczeń dotyczących krótkich łańcuchów dostaw żywności, budowanie relacji producenta żywności z konsumentem oraz świadomość o nowych modelach organizacji produkcji i sprzedaży na przykładach małopolskich realizacji, dotyczących przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz poprawy sytuacji rolnika w łańcuchu dostaw.

W ramach operacji została wydana broszura zawierająca przykłady dobrych praktyk przedsiębiorczości i współpracy na obszarach wiejskich realizowanych w województwie małopolskim: Broszura_Przedsiębiorczość_Małopolska

Wyjazd studyjny pozwolił zaznajomić uczestników z poniższymi przykładami dobrych praktyk przedsiębiorczości i współpracy na obszarach wiejskich:

Grupa Producencka „Harnaś” z Ochotnicy Górnej – przykład operacji współfinansowanej w ramach PROW 2014–2020 pn. „Utworzenie krótkiego łańcucha dostaw gorczańskich przysmaków”, mającej na celu współpracę między rolnikami, ułatwiającą dotarcie do konsumenta końcowego poprzez wspólny marketing, organizację produkcji i dystrybucję gorczańskich przysmaków pod wspólnym logo i różnorodnymi kanałami. W ramach Grupy działa obecnie pięciu rolników, którzy swoje ekoprodukty prosto z hal i lasów sprzedają przy pomocy platformy internetowej. Zapewniają oni najwyższą jakość żywności, dostarczanej w ramach krótkich łańcuchów dostaw. Kategorie sprzedawanych produktów to: BIO, jaja, mięso, miody, nabiał, owoce, grzyby, przetwory i warzywa.

Stowarzyszenie GRUPA ODROLNIKA – prowadzące Centrum Produktu Lokalnego w Rzuchowej (CPL) oraz będące koordynatorem projektu „Paczki od rolnika”. CPL powstało dzięki dofinansowaniu w ramach PROW 2007–2013, a jego celem jest ochrona środowiska, promocja zdrowia i zdrowego odżywiania, promocja produktów lokalnych, a przez to zachowanie starych ras zwierząt, odmian roślin i wpływanie na poprawę jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich, zwłaszcza obszaru Lokalnej Grupy Działania „Dunajec-Biała”. Pozostałe cele to m.in. budowa partnerstw w zakresie powiązania lokalnych rolników z konsumentami szukającymi żywności ekologicznej, produkowanej w sposób przyjazny środowisku, organizowanie zajęć terenowych w ogródku edukacyjnym i ogródku warzywnym. Poza tym Centrum Produktu Lokalnego w Rzuchowej zajmuje się szeroko rozumianą promocją przez dbanie o odpowiedni wizerunek produktów lokalnych i ich producentów, wspiera i koordynuje działania marketingowe podmiotów wytwarzających i dystrybuujących produkty lokalne, informuje o walorach produktów lokalnych, uczestniczy w procesach zgłaszania, rejestracji i kontroli, jak również wydaje opinie, ekspertyzy i certyfikaty dotyczące produktów lokalnych. CPL prowadzi także szeroko rozumiane doradztwo w zakresie działalności związanej z promocją produktów lokalnych.

„Paczki od rolnika” to z kolei projekt realizowany wyłącznie przez rolników, sprzedających własne produkty pod marką „Odrolnika” i w formie tzw. „Paczki od rolnika”, która polega na tym, że wszyscy producenci prowadzą handel bezpośredni. Stowarzyszenie GRUPA ODROLNIKA zajmuje się rozwojem projektu i promocją idei sprzedaży bezpośredniej. Dzięki temu rolnicy uzyskują lepszą cenę za swoje produkty, natomiast konsumenci mają dostęp do świeżej, wysokiej jakości żywności. Sprzedaż odbywa się zarówno w CPL w Rzuchowej, jak i poprzez sklep internetowy. Sprzedaż bezpośrednia produktów polega na skróceniu łańcucha dostaw, bez udziału pośredników. Taka forma zbytu owoców czy warzyw jest szansą na przetrwanie dla wielu małych i średnich gospodarstw rolnych. Dla konsumentów to z kolei możliwość powiązania kupowanego produktu z konkretnym gospodarstwem rolnym. Współpraca rolników w formie „Paczki od rolnika” jest sposobnością na poprawę konkurencyjności gospodarstwa, uzyskanie zadowalających dochodów oraz maksymalnego skrócenia łańcucha dostaw – bezpośrednio od producenta do konsumenta.

Zagroda u Koziara – Centrum Edukacji Regionalnej w Zakopanem – przykład wielofunkcyjnej działalności gospodarstwa. W Zagrodzie hodowane są owce walizerskie czarnonose, czyli rasa owiec domowych, która wywodzi się z południowej Szwajcarii. Charakterystyczne są dla niej czarne nosy, czarne uszy i czarne skarpetki. Są bardzo towarzyskie, przyjazne i uwielbiają ludzi. Wełna z tych owiec jest jedną z najcieplejszych na świecie i najlepiej nadaje się do robienia dywanów oraz filcu. Co roku jedna owca daje około 4 kg tego włókna. Hodowla nie jest trudna i nie wymaga znacznych nakładów, związanych z dostosowaniem pomieszczeń – na początek wystarczy stodoła lub szopa. Owce nie potrzebują dużych powierzchni do wybiegu, bo na 1 ha może być wypasane około 10 sztuk, a pastwiska mogą być na glebach o słabszej klasie V–VI. Karmi się je sianem i trawą. Z hodowli tej rasy można osiągnąć dochód z różnorodnych źródeł, jak sprzedaż wełny i serów, czy owcoterapia – jedna z dziedzin zooterapii. Owce walizerskie bardzo łatwo adaptują się do naszego klimatu, o czym świadczy rosnące zapotrzebowanie i nieustający import tych zwierząt. Centrum Edukacji Regionalnej w Zakopanem prowadzi również agroturystykę, a jako gospodarstwo tematyczne organizuje warsztaty regionalne, prelekcje o kulturze góralskiej, pucenie oscypka, pokazy tradycyjnej obróbki wełny oraz zajęcia z tańca i śpiewu góralskiego.

Muzeum oscypka w Zakopanem – przykład współpracy, której celem jest poszerzenie oferty producentów rolnych. W muzeum odbywają się prelekcje i pokazy wyrobu oscypka zgodnie z tradycyjną recepturą, a także warsztaty jego wytwarzania. Wizyta w muzeum to także możliwość poznania tradycyjnych sprzętów pasterskich, ale przede wszystkim zakupu regionalnych serów góralskich – właśnie oscypka, a także bryndzy podhalańskiej czy bundza, pochodzących od uprawnionych producentów. Jednym z nich jest Kazimierz Furczoń z Leśnicy, założyciel Spółdzielni „Gazdowie”, pierwszy baca w Polsce, który zdobył certyfikat uprawniający do produkcji i sprzedaży oscypków zgodnie z recepturą zastrzeżoną przez Unię Europejską.

Oscypek to twardy, wędzony, owczy ser, wytwarzany głównie na Podhalu. Robi się go ręcznie z mleka zwierząt rasy polska owca górska, czasem z niewielką domieszką mleka polskiej krowy czerwonej, w okresie od maja do września. Od 14 lutego 2008 r. oscypek jest zarejestrowany jako Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP). Może on być wytwarzany jednie w województwie śląskim, w gminach Istebna, Milówka, Węgierska Górka, Rajcze, Ujsoły, Jeleśnia, Koszarawa, oraz w województwie małopolskim, w całym powiecie nowotarskim i powiecie tatrzańskim, w gminach Zawoja, Bystra Sidzina, Niedźwiedź, Piwniczna, Muszyna i Krynica, części gminy Kamienica, a także sołectwach Olszówka, Raba Niżna, Łostówka, Łętowe i Lubomierz. Natomiast pierwszym polskim produktem, który został wpisany 12 czerwca 2007 r. do unijnego rejestru jako Chroniona Nazwa Pochodzenia, była bryndza podhalańska. Jej produkcja odbywa się w powiecie nowotarskim, powiecie tatrzańskim oraz sześciu gminach z powiatu żywieckiego: Milówka, Węgierska Górka, Rajcza, Ujsoły, Jeleśnia i Koszarawa.

Małopolski Szlak Winny i Winnica Jura – główną ideą Szlaku jest zachęcenie turystów do odkrywania małopolskich winnic, spotkań z ich właścicielami, poznawania dziedzictwa oraz obcowania z przyrodą regionu. W ramach projektu zostały zinwentaryzowane winnice w Małopolsce, a następnie połączono je w Szlak, w ramach którego działa obecnie 55 małopolskich winnic. Jedną z nich jest Winnica Jura w Rybnej. Gospodarstwo, zajmujące się uprawą winorośli na powierzchni niemal 4 ha, znajduje się na stoku dość wysokiego wzgórza, panującego nad okolicą. Występuje tu gleba gliniasto-piaszczysta na podłożu wapiennym, zawierająca sporo okruchów skalnych, co polepsza jej przepuszczalność i przewiewność. Duże przewyższenie terenu zabezpiecza winnicę przed przymrozkami i silnymi mrozami. Właściciele winnicy inwestycję rozpoczęli w 2014 r. od zaplanowania poszczególnych działań i przygotowania działki. Wiosną 2015 r. posadzono 15 tysięcy krzewów, a jesienią 2016 r. udało się z młodziutkiej plantacji zebrać nieco winogron i zrobić na próbę niewielką ilość wina. Pierwszy oficjalnie zarejestrowany zbiór nastąpił jesienią 2017 r. Wcześniej, dzięki unijnej dotacji, udało się doposażyć winnicę – zakupić traktor i sporo sprzętu do uprawy, a także urządzono winiarnię, niezbędną do przerobu plonu. Większość nasadzeń winnicy, niemal 70% jej powierzchni, zajmują odmiany na wina białe: chardonnay, hibernal, johanniter, pinot gris, riesling, seyval blanc i solaris. Ze szczepów na wina czerwone uprawia się tu cabernet cortis (najliczniej reprezentowana odmiana w winnicy, 4 tysiące krzewów) oraz pinot noir. Uprawa od samego początku prowadzona jest metodą organiczną, ręcznie lub mechanicznie, bez użycia chemii. Na takich samych zasadach działa winiarnia. Winnica posiada certyfikat ekologiczny uprawy i przetwórstwa.

Małopolska Trasa Smakoszy – to szlak regionalnych, małopolskich karczm o najwyższym standardzie i jakości świadczonych usług, nawiązujących do lokalnej tradycji i wykorzystujących miejscowe produkty. Restauracje tej Trasy to miejsca o swojskiej architekturze i wystroju wnętrza, serwujące specyficzne dla regionu potrawy. Są równocześnie przykładem krótkich łańcuchów dostaw oraz pozyskiwania produktów od lokalnych rolników. Obecnie szlak tworzą 42 lokale, które odznaczono certyfikatem „Regionalna Karczma Małopolski”.

Małopolski Szlak Oscypków i bacówka w Kuźnicach – szlak oscypkowy tworzy obecnie 26 bacówek na Podhalu, specjalizujących się w produkcji tego wyjątkowego wyrobu. W każdej z nich, od kwietnia do września – w okresie dojenia owiec, można skosztować prawdziwych góralskich serów i żętycy, dowiedzieć się wielu interesujących rzeczy na temat ich wytwarzania, a także obejrzeć szałas pasterski i ekspozycję tradycyjnych sprzętów do wypasu. W bacówce w Kuźnicach bacuje baca Andrzej Staszel „Furtek”, który przejął tradycje po ojcu i dziadku. Jego zdaniem każdy baca ma swoje sposoby na dobrego oscypka.

Podhalańska Lokalna Grupa Działania – Stowarzyszenie powstało w 2006 r. i dzięki strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR), mieszkańcy pięciu gmin, położonych w powiatach tatrzańskim i nowotarskim: Poronin, Biały Dunajec, Kościelisko, Szaflary i Czarny Dunajec, mogą realizować projekty poprawiające jakość życia na obszarach wiejskich, np. poprzez wzrost aktywności społecznej oraz stymulowanie powstawania lokalnych miejsc pracy. W ramach operacji własnych, LGD wykonała m.in. projekt pn. „Podhalański produkt lokalny”, polegający na utworzeniu bazy lokalnych producentów oraz wytwórców, działających na obszarze Stowarzyszenia w branży spożywczej oraz wydaniu folderu, zawierającego informacje o spożywczych produktach regionalnych i tradycyjnych. Kolejny projekt, pn. „Dizajn a wzory regionów”, to szkolenia kompetencyjne – cykl warsztatów, mających na celu wprowadzenie do rzemieślniczych elementów nowoczesnego dizajnu oraz projektowania graficznego. Odbyły się też warsztaty dziewiarskie z haftu i tkania, drzewiarskie z zakresu rzeźby i wyrobów użytkowych oraz metaloplastyki. Dzięki realizacji projektu współpracy pn. „Podhale–Gorce–Pieniny–Spisz – rozwój oferty wspólnej turystyki rowerowej”, powstaną 23 nowe obiekty infrastruktury turystycznej.

Lokalna Grupa Działania Dunajec-Biała – Cały obszar LGD Dunajec-Biała położony jest w obrębie powiatu tarnowskiego w województwie małopolskim, a gminy wchodzące w jej skład to: Ciężkowice, Wojnicz, Pleśna i Zakliczyn. Działalność LGD, rozpoczęta w 2005 r., ma na celu stymulowanie lokalnych inicjatyw na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, włączanie partnerów społecznych oraz gospodarczych do planowania i wdrażania lokalnych projektów, inicjowanie i realizację nowatorskich projektów ukierunkowanych na wykorzystanie unikalnych walorów przyrodniczych i kulturowych obszaru LGD oraz poprawę jakości życia jego mieszkańców. LGD zrealizowała m.in. projekty: „Produkt lokalny – dźwignią rozwoju turystyki na obszarze Lokalnej Grupy Działania Dunajec-Biała”, którego celem było zapoznanie uczestników projektu z działaniem certyfikatu produktu lokalnego na przykładzie Nyskiego Księstwa Jezior i Gór oraz przedstawienie dobrych praktyk w zakresie wykorzystania produktów lokalnych w rozwoju turystycznym obszaru poprzez organizację i przeprowadzenie seminarium, wyjazdu studyjnego oraz opracowanie poradnika; „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich dzięki lokalnym producentom żywności wysokiej jakości” – celem projektu było przedstawienie korzyści i możliwości jakie daje zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w ramach istniejących systemów jakości żywności, opierając to na konkretnych przykładach wsparcia promocji tych produktów (udział producentów jako wystawców na stoisku wystawienniczo-informacyjnym).

Tatrzańska Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury – Instytucja Kultury Starostwa Powiatowego w Zakopanem. Jej główne zadania to: prowadzenie wielokierunkowej działalności, uwzględniającej indywidualne i zbiorowe formy uczestnictwa w kulturze, organizacja imprez kulturalnych, promocyjnych i rekreacyjnych, promocja produktu turystycznego, regionalnego i kulturowego Podhala. Działania te prowadzone są w ścisłej współpracy z samorządami gmin, wchodzących w skład powiatu tatrzańskiego oraz innymi instytucjami i stowarzyszeniami. Środki na działalność statutową Agencji pochodzą z dotacji przyznanej w budżecie powiatu, od samorządów lokalnych oraz z zagranicznych programów pomocowych. Ta instytucja czerpie także korzyści z działalności gospodarczej, polegającej m.in. na prowadzeniu domów wypoczynkowych „Jasny Pałac” i „Wanta”, organizowaniu i umożliwieniu organizacji akcji marketingowych oraz wynajmie i dzierżawie własnych składników majątkowych. Podstawowym celem statutowym Tatrzańskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury jest propagowanie dziedzictwa Podhala, tworzenie, ochrona, jak również udostępnienie różnorodnych wartości i dóbr kultury oraz prowadzenie Centrum Produktu Regionalnego w formie ośrodka badań i dokumentacji w dziedzinie kultury. Do najbardziej znanych i rozpoznawalnych wydarzeń Agencji należą Europejskie Targi Produktów Regionalnych oraz Tatrzańskie Wici – cykl wydarzeń, przypadających na okres od czerwca do września, podczas których w tatrzańskich wsiach rozpalona zostaje watra, a Podhale zaczyna rozbrzmiewać dźwiękami tradycji.

Małopolska Izba Rolnicza. Podczas spotkania w Zakopanem z przedstawicielami Małopolskiej Izby Rolniczej: panem Karolem Zachwieją – Członkiem Zarządu MIR, panem Henrykiem Dankowiakowskim – Dyrektorem MIR oraz panem Stanisławem Łuszczkiem – Przewodniczącym Rady Powiatowej MIR, głównym tematem była realizacja działań służących rozwojowi przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i współpraca producentów rolnych, a także produkcja i promocja wyrobów lokalnych i regionalnych.

Wyjazd studyjny został zrealizowany w ramach operacji pn. „Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – małopolskie inspiracje”.

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.