W odpowiedzi na wystąpienie Zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych z 26 października 2023 r. w sprawie możliwości zmiany przepisów ustawy z dnia 26 maja 2023 r. o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa1, tak aby do świadczenia uprawnione były również osoby, które pełniły funkcję sołtysa przed 1990 r., resort rolnictwa przedstawił następujące wyjaśnienia.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa, świadczenie przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

1) pełniła funkcję sołtysa na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym przez okres co najmniej dwóch kadencji, nie mniej niż przez 8 lat;

2) osiągnęła wiek:

1. a) w przypadku kobiet – 60 lat,
2. b) w przypadku mężczyzn – 65 lat.

Do wymaganego okresu pełnienia funkcji sołtysa wlicza się również okres pełnienia funkcji sołtysa na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jeżeli osoba ta następnie pełniła funkcję sołtysa na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Z powyższego wynika, że ustawa wiąże wymóg pełnienia funkcji sołtysa z podstawą prawną jej pełnienia, obejmując zakresem podmiotowym jedynie osoby, które funkcję tę pełniły po przemianach ustrojowych, tj. na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Jednakże wobec osób, które zyskały zaufanie swoich społeczności i również po roku 1989 r. pełniły funkcję sołtysa na podstawie nowych przepisów, ustawa uprawnia do doliczenia do wymaganego stażu okres pełnienia funkcji sołtysa przypadający przed wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Niemniej decydujący jest fakt pełnienia tej funkcji na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Odniesienie w ww. ustawie do roku 1990 stosowane jest w wielu przepisach prawa, co związane jest z reformą administracji publicznej, w ramach której m.in. przywrócono samorząd terytorialny na poziomie gminy. Rozwój instytucji samorządu terytorialnego i wprowadzenie nowych jednostek tego samorządu oznaczały bardzo istotną zmianę struktury władzy publicznej państwa polskiego. Od początku lat 90-tych, po reformie administracji publicznej, sołtys jest organem wykonawczym w sołectwie (pomocniczej jednostce administracji gminnej), wybieranym w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. W tym czasie wraz z licznymi zmianami społeczno-ekonomicznymi zwiększył się również zakres działalności sołtysa.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który był projektodawcą ww. przepisów, w pełni docenia społeczną pracę sołtysa na rzecz społeczności wiejskiej. Pomimo wykonywania pracy zawodowej, w większości przypadków w gospodarstwach rolnych, w pełni angażują się oni w realizowanie powierzonej funkcji.

Jednocześnie poinformowano, że w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi stale analizowane są przepisy prawa w kontekście ich ewentualnej modyfikacji, tak aby w możliwie najwyższym stopniu służyły obywatelom, były jasne, przejrzyste i korzystnie wpływały na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej.